2014-10-23
Pojęcia

Organizacja pozarządowa

W potocznym rozumieniu organizacje pozarządowe to podmioty niezależne od administracji publicznej. Ustawa o działalności pożytku i o wolontariacie zawiera definicję organizacji pozarządowej. Zgodnie ze wspomnianą regulacją organizacjami pozarządowymi są, niebędące jednostkami sektora finansów publicznych i niedziałające w celu osiągnięcia zysku, osoby prawne utworzone na podstawie przepisów ustaw, w tym fundacje i stowarzyszenia z wyłączeniem m.in. partii politycznych, związków zawodowych i organizacji pracodawców, samorządów zawodowych, fundacji, których jednym fundatorem jest Skarb Państwa. Organizacje pozarządowe zwykle działają jako stowarzyszenia lub fundacje. Zakres i formy ich działania są bardzo różne. Najczęściej zajmują się kulturą, ekologią, prawami człowieka, nauką i techniką.

Inne terminy, uważane za równoznaczne z terminem organizacja pozarządowa to:

• organizacja non-profit, ponieważ nie działa dla zysku;
• organizacja wolontarystyczna (ochotnicza), ponieważ w większości opiera swą działalność na pracy ochotników;
• organizacja społeczna (obywatelska), ponieważ obszarem aktywności tych organizacji jest najczęściej szeroko rozumiana pomoc społeczna, ochrona zdrowia i edukacja, czyli działaniu dla dobra publicznego.
• trzeci sektor, ponieważ nie są tożsame z administracją publiczną (I sektor), ani biznesem (II sektor).

W użyciu jest także skrót NGO, od non-governmental organization (organizacja pozarządowa po angielsku).

(źródło: www.pozytek.gov.pl)

Stowarzyszenie

Stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych. Stowarzyszenie samodzielnie określa swoje cele, programy działania i struktury organizacyjne oraz uchwala akty wewnętrzne dotyczące jego działalności. Stowarzyszenie opiera swoją działalność na pracy społecznej członków, ale może też zatrudniać pracowników.

Innymi słowy stowarzyszenie to grupa osób, która postanawia wspólnie działać społecznie. Osoby zakładające stowarzyszenie mogą wybrać typ stowarzyszenia zarejestrowanego w Krajowym Rejestrze Sądowym i posiadającego osobowość prawną lub tzw. stowarzyszenie zwykłe, które nie wymaga rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym i nie posiada osobowości prawnej (nie może być podmiotem praw i obowiązków).  Poniżej omówione jest stowarzyszenie zarejestrowane w Krajowym Rejestrze Sądowym i posiadające osobowość prawną.

Procedura rejestracji stowarzyszenia i późniejsze nim zarządzanie jest stosunkowo trudne, ponieważ jego cechą charakterystyczną jest demokratyczne zarządzanie. Stowarzyszenie może założyć grupa co najmniej 15 osób fizycznych.

(źródło: www.ekonomiaspoleczna.pl)

Fundacja

Fundację definiuje się jako kapitał przeznaczony na określony cel. Cel fundacji musi być społecznie lub gospodarczo użyteczny, taki jak: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska oraz opieka nad zabytkami. Fundacja posiada osobowość prawną. Fundację może założyć osoba fizyczna lub prawna (niezależnie od tego, czy ma cele społeczne czy zarobkowe). Procedura tworzenia i rejestracji fundacji jest stosunkowo prosta i wymaga złożenia przed notariuszem oświadczenia o utworzeniu fundacji, przyjęcia przez fundatorów statutu i złożenia wniosku o rejestrację fundacji do Krajowego Rejestru Sądowego. Przez rejestrację Fundacja zyskuje osobowość prawną.

(źródło: www.ekonomiaspoleczna.pl)

Wolontariusz

Zgodnie z definicją zawartą w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie wolontariuszem jest osoba fizyczna, która ochotniczo (dobrowolnie) i bez wynagrodzenia wykonuje świadczenia na zasadach określonych w ustawie angażując się w pracę na rzecz m.in. organizacji pozarządowych, organizacji kościelnych czy administracji publicznej. Z kolei Centrum Wolontariatu definiuje "wolontariat" jako świadomą, dobrowolną działalność podejmowaną na rzecz innych, wykraczającą poza więzy rodzinno-koleżeńsko-przyjacielskie.

Nowelizacja ustawy ze stycznia 2010 r. określiła wprost, że również członek stowarzyszenia może wykonywać zadania w ramach wolontariatu na rzecz stowarzyszenia, którego jest członkiem. Jeśli więc członek stowarzyszenia chce zaangażować się w działania na zasadzie wolontariatu to organizacja powinna zgodnie z zasadami wynikającymi z ustawy zawrzeć z nim umowę (porozumienie).

Wolontariusz powinien posiadać kwalifikacje i spełniać wymagania odpowiednie do rodzaju oraz zakresu wykonywanych świadczeń, jeżeli obowiązek posiadania takich kwalifikacji i spełniania stosownych wymagań wynika z innych przepisów.

(źródło: www.poradnik.ngo.pl)

Trzeci sektor

Trzeci sektor to zbiorcza nazwa organizacji pozarządowych. To określenie pochodzi z języka angielskiego i nawiązuje do podziału aktywności społeczno-gospodarczej nowoczesnych państw demokratycznych na trzy sektory. Według tej typologii pierwszy sektor to administracja publiczna, określana też niekiedy jako sektor państwowy. Drugi sektor to sfera biznesu, czyli wszelkie instytucje i organizacje, których działalność jest nastawiona na zysk, nazywany też sektorem prywatnym. Trzeci sektor to ogół prywatnych organizacji, i działających społecznie i nie dla zysku, czyli organizacje pozarządowe (organizacje non-profit).

(źródło: www.pozytek.gov.pl)

Dialog obywatelski

Dialog obywatelski to forma kontaktu między władzą państwową a organizacjami trzeciego sektora, polegająca na wzajemnym przekazywaniu sobie opinii, informacji czy ustaleń dotyczących celów, instrumentów i strategii wdrażania polityki publicznej. Nie należy go mylić z dialogiem społecznym, rozumianym jako komunikacja między władzami publicznymi, związkami zawodowymi i organizacjami pracodawców dotycząca zbiorowych stosunków pracy (zbiorowego prawa pracy). Uczestnikami dialogu obywatelskiego - obok władz publicznych - są bowiem nie tylko tradycyjnie rozumiani partnerzy społeczni, ale także organizacje pozarządowe, działające na różnych płaszczyznach: społecznej, ekonomicznej, światopoglądowej, zawodowej lub terytorialnej. Z tego względu przedmiotem dialogu obywatelskiego nie są wyłącznie problemy związane z miejscem pracy (zakładu, branży, sektora gospodarki), ale wszelkie zagadnienia związane z miejscem grup obywateli w państwie i społeczeństwie.

Dokument programowy Rządu przyjęty przez Radę Ministrów 22 paĽdziernika br. pt. "Zasady Dialogu Społecznego" stwierdza, że organizacje pozarządowe współuczestniczą w wypracowywaniu i realizacji programów inicjowanych przez władze publiczne oraz uzupełniają działania administracji publicznej tam, gdzie nie jest ona w stanie samodzielnie wypełnić ważnych społecznie zadań.

(źródło: www.pozytek.gov.pl)

Konsultacje społeczne

Konsultacje społeczne to proces, w którym przedstawiciele władz (każdego szczebla: od lokalnych po centralne) przedstawiają obywatelom swoje plany dotyczące np. aktów prawnych (ich zmiany lub uchwalania nowych), inwestycji lub innych przedsięwzięć, które będą miały wpływ na życie codzienne i pracę obywateli. Konsultacje nie ograniczają się jednak tylko do przedstawienia tych planów, ale także do wysłuchania opinii na ich temat, ich modyfikowania i informowania o ostatecznej decyzji.

Konsultacje społeczne to sposób uzyskiwania opinii, stanowisk, propozycji itp. od instytucji i osób, których w pewien sposób dotkną, bezpośrednio lub pośrednio, skutki proponowanych przez administrację działań.

Etapy procesu konsultacji społecznych:

• informowanie o zamierzenia/planach,
• prezentacja poglądów na sposoby rozwiązania problemu,
• wymiana opinii,
• znajdowanie rozwiązań,
• informowanie o finalnej decyzji.

Podstawą do przeprowadzenia konsultacji społecznych w samorządzie są przepisy ustaw o:

• samorządzie gminnym z 8 marca 1990 roku
• samorządzie powiatowym z 5 czerwca 1998 roku
• samorządzie wojewódzkim z 5 czerwca 1998 roku.
• działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z 24 kwietnia 2003 roku.

Zgodnie z tymi przepisami rząd i samorządy mogą przeprowadzić konsultacje społeczne w wypadkach przewidzianych ustawą (wtedy często są one obowiązkowe) oraz w innych sprawach ważnych dla wspólnot samorządowych.

Zasady i tryb przeprowadzania konsultacji z mieszkańcami określają uchwały rad odpowiednich jednostek samorządu terytorialnego (gmin, miast, powiatów, województw). Zasady konsultowania projektów aktów prawa lokalnego z organizacjami pozarządowymi muszą być obligatoryjnie zawarte w stosownej uchwale organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego (art. 5 ust 5). Wymóg ten może być zrealizowany przez zawarcie tych zasad w rocznym lub – jeszcze lepiej – w wieloletnim programie współpracy.

(źródło: www.administracja.ngo.pl)

Program współpracy

Program współpracy to dokument programowy, określający zasady polityki realizowanej przez organ administracji publicznej wobec sektora pozarządowego. Przyjmowanie rocznych programów współpracy z organizacjami pozarządowymi1 jest, zgodnie z przepisami Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, obowiązkiem każdej jednostki samorządu terytorialnego (art. 5a ust 1). Ponadto samorządy mogą przyjmować (nieobligatoryjnie) programy wieloletnie. W przypadku administracji rządowej ma ona prawo przyjąć program współpracy na okres od roku do 5 lat.

W samorządach program współpracy jest uchwałą organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego (np. rady miasta, gminy, powiatu, sejmiku wojewódzkiego) – podstawowym dokumentem, który opisuje zasady współpracy pomiędzy władzami samorządowymi a działającymi na danym terenie organizacjami pozarządowymi.

Przepisy wymagają (art. 5a ust 1), aby przed uchwaleniem program był konsultowany z organizacjami pozarządowymi. Najlepiej zaś gdy jest on tworzony wspólnie przez władze lokalne i sektor pozarządowy. Wprowadzając ustawowy obowiązek konsultowania programu współpracy, do ustawy wpisano, że sposób tych konsultacji musi być opisany w przyjmowanym przez radę dokumencie (art. 5a ust 4 pkt 10).

Innym wymogiem, który również będzie miał wpływ na powstawanie programu współpracy jest możliwość tworzenia rad działalności pożytku publicznego. W przypadku istnienia takiej rady w województwie, powiecie lub gminie program musi być obowiązkowo zaopiniowany przez taką radę. Przyjęcie zasad opiniowania programu współpracy wynika także z nowego obowiązku – przyjęcia przez organ stanowiący uchwały dotyczącej konsultowania aktów prawa miejscowego z organizacjami pozarządowymi (art. 5 ust. 5). Ponieważ wszystkie te uchwały zazębiają się, najprostszym rozwiązaniem wydaje się opisanie zasad konsultacji właśnie w programie współpracy z organizacjami pozarządowymi.

Przyjęte zasady konsultacji będą zależały od lokalnych uwarunkowań. Ważne jest jednak by w sprawie programu współpracy mogli się wypowiedzieć przedstawiciele jak największej liczby lokalnych organizacji.

Projekt programu dla rady/sejmiku będzie najczęściej przygotowywany w urzędzie, stąd powinność przeprowadzenia takich konsultacji spoczywa na organie wykonawczym (wójcie, burmistrzu, prezydencie, zarządzie powiatu lub województwa). Inną możliwością jest powołanie przez władze lokalne wspólnego zespołu samorządowo-pozarządowego, który będzie miał za zadanie stworzyć program współpracy.

W dalszej części prac nad uchwałą jest ona dyskutowana w komisjach rady lub sejmiku, które opiniują ją i mogą wnioskować o wprowadzanie poprawek. Wreszcie dokument trafia na sesję, gdzie – po ewentualnej dyskusji – musi uzyskać większość w głosowaniu. Dopiero po przejściu całej procedury, program wchodzi w życie, wyznaczając reguły współpracy samorządu z trzecim sektorem na kolejny rok.

Przepisy wymagają, by roczny program współpracy był uchwalony do 30 listopada roku poprzedzającego okres obowiązywania programu (art. 5a ust.1). Oznacza to, że prace nad programem należy zaplanować tak, aby korespondował on z pracami nad budżetem samorządu. Program powinien stanowić wytyczną przy opracowywaniu budżetu, a nawet zawierać konkretne kwoty, które dany samorząd chce w następnym roku przeznaczyć na realizację zadań publicznych przez organizacje pozarządowe.

Ustawa przewiduje także co program powinien zawierać (art. 5a ust 4.). Muszą się w nim znaleźć następujące elementy:

• cel główny i cele szczegółowe,
• zasady współpracy,
• zakres przedmiotowy,
• formy współpracy,
• priorytetowe zadania publiczne,
• okres realizacji programu,
• sposób realizacji programu,
• wysokość środków planowanych na realizację programu,
• sposób oceny realizacji programu,
• informację o sposobie tworzenia programu oraz o przebiegu konsultacji,
• tryb powoływania i zasady działania komisji konkursowych do opiniowania ofert w otwartych konkursach ofert.

W razie nie uchwalenia programu, każdy podmiot, który ma interes prawny w jego uchwaleniu (organizacja pozarządowa działająca na terenie danej jednostki samorządu) może – po bezskutecznym wezwaniu do uchwalenia programu – zaskarżyć jego brak do sądu administracyjnego (art. 101 a Ustawy o samorządzie gminnym, art. 88 Ustawy o samorządzie powiatowym, art. 91 Ustawy o samorządzie województwa)2.

Władze wykonawcze jednostek samorządu terytorialnego nie tylko odpowiadają za przygotowanie programu współpracy i jego realizację. Mają także obowiązek (art. 5a ust 3) przedłożyć organowi stanowiącemu (radzie, sejmikowi) sprawozdanie z realizacji programu współpracy za rok poprzedni. Muszą to zrobić nie później niż do 30 kwietnia każdego roku. Ponad to mają obowiązek opublikowania tego sprawozdania w Biuletynie Informacji Publiczne. Również do 30 kwietnia każdego roku.

Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie przewiduje także możliwość uchwalania przez samorządy wieloletnich programów współpracy (art. 5a ust. 2), przy czym ustawa nie określa, ile lat mogą obowiązywać programy uchwalane przez samorząd.

W przypadku organów administracji rządowej mogą one przyjmować programy współpracy na okres od roku do 5 lat, jednak nie jest to działanie obligatoryjne. W przypadku przyjęcia programu współpracy, zarówno jego zawartość, jak i zasady przygotowywania są analogiczne jak dla samorządów. Organy administracji rządowej są zobowiązane do ogłaszania rocznego sprawozdania z realizacji programu współpracy w Biuletynie Informacji Publicznej do 30 kwietnia każdego roku (art. 5b ust. 3).

(źródło: www.administracja.ngo.pl)