2014-11-26
Wszystko o NGO
III sektor to nazwa stosowana wobec ogółu organizacji pozarządowych. Określenie to, przeniesione z języka angielskiego (third sector), nawiązuje do koncepcji podziału dzielącego aktywność społeczno-gospodarczą nowoczesnych państw demokratycznych na trzy sektory. Tak więc obok instytucji państwa (administracji publicznej, sektora państwowego – pierwszego sektora) oraz podmiotów for-profit, nastawionych na zysk (biznes, sektor prywatny – drugiego sektora) istnieją organizacje, które ani nie są nastawione na zysk (non-profit), ani nie stanowią elementu struktury państwa – są zatem trzecim sektorem.
Wobec podmiotów tworzących III sektor w ostatnim czasie najczęściej – przynajmniej w dokumentach administracji państwowej – używa się pojęcia „organizacje pozarządowe”. Prawną definicję takiej organizacji podaje Ustawa o pożytku publicznym i o wolontariacie (2003) (patrz: www.poradnik.ngo.pl), jednakże obok tego określenia funkcjonuje jeszcze kilka nazw: organizacje charytatywne, organizacje non-profit, organizacje społeczne, organizacje wolontarystyczne, organizacje obywatelskie.
Także na świecie używane są różne nazwy: charitable organizations, non-profit organizations, voluntary sector czy independent sector.
Każde z tych określeń odwołuje się do innej cechy charakteryzującej te organizacje.
Organizacje pozarządowe – ta nazwa odwołuje się do pojęcia rządu (państwa) i podkreśla, „nierządowość” i niezależność – przynajmniej w sferze ideologii – tych organizacji. Jest przeniesieniem z języka angielskiego (non-govermental organizations), dlatego często również w Polsce używa się angielskiego skrótu NGO. Obiegowo przez organizacje pozarządowe rozumie się stowarzyszenia i fundacje, choć Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie wprowadziła rozszerzoną definicję organizacji pozarządowej.
QUANGO – organizacje w pełni zależne od państwa nazywa się quasi-NGO, w skrócie QUANGO. Przez zależność można rozumieć jawną lub ukrytą kontrolę polityczną, całkowite uzależnienie od budżetu państwa lub popieraną przez państwo monopolistyczną pozycję jakiejś organizacji. W Polsce są nimi np. fundacje Skarbu Państwa.
Organizacje non-profit – określenie to odwołuje się do cechy odróżniającej je od organizacji drugiego (komercyjnego) sektora i podkreśla, że ich działalność nie jest nastawiona na zysk. Pojęcie to nie wyklucza prowadzenia działań o charakterze gospodarczym, przynoszącym zysk. Tym, co odróżnia biznes od organizacji non-profit, jest zasada nieuczestniczenia w zyskach wypracowanych przez organizację oraz obowiązek przeznaczania zysku w całości na działalność statutową. Dlatego też bywa używane również określenie not for profit – nie dla zysku.
Organizacje charytatywne, dobroczynne – określenie to odwołuje się do tradycyjnego pola działania – pomocy najuboższym, chorym i pokrzywdzonym przez los (charitable organizations).
Organizacje społeczne – określenie to może odwoływać się zarówno do pojęcia „pracy społecznej”, będącej – jak w wypadku organizacji ochotniczych – ważnym elementem funkcjonowania, jak i celów działań, które mają charakter społeczny. Pojęcie to, choć nadal popularne, zwłaszcza w języku mediów, używane było w czasach komunistycznych i być może wskutek skojarzenia z tamtymi czasami wypierane jest przez określenie „organizacje pozarządowe”.
Organizacje obywatelskie – określenie to odwołuje się do faktu, że organizacje są tworzone przez obywateli i że są sposobem ich samoorganizacji.
Organizacje ochotnicze (wolontarystyczne) – ta nazwa odwołuje się do wolontariatu jako cechy podstawowej i podkreśla znaczący wkład działań ochotniczych (wolontarystycznych) w funkcjonowaniu takich właśnie organizacji (ang. voluntary organizations; voluntary sector).
Organizacje użyteczności publicznej – nazwa ta nawiązuje do aktywności organizacji w dziedzinie ochrony zdrowia, szeroko rozumianej pomocy społecznej, akcji charytatywnych i edukacji, czyli krótko mówiąc, do działania dla dobra publicznego.
Organizacje pożytku publicznego – określenie to, wprowadzone przez Ustawę o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, odnosi się do tych organizacji, które uzyskały status pożytku publicznego (patrz Organizacje pożytku publicznego). Prowadzą one działalność społeczną w dziedzinach ściśle określonych w Ustawie.
Organizacje niezależne – nazwa ta podkreśla niezależność jako jedną z najważniejszych zasad filozofii organizacji pozarządowych (ang. independent organizations; independent sector).
Jako ciekawostkę można przytoczyć jeszcze dwa określenia, które w języku polskim w zasadzie nie funkcjonują. Są to organizacje pośredniczące, których nazwa odwołuje się do zasady bycia pomiędzy dwoma pozostałymi sektorami – biznesu i państwa (ang. intermediate organizations); oraz organizacje korzystające z przywilejów podatkowych – określenie to używane w innych krajach, wymyślone przez urzędników skarbowych, wiąże się z faktem, iż organizacje te mogą, korzystać z ulg podatkowych oraz że darczyńcy mogą pomoc im udzielaną odpisać od podstawy opodatkowania lub rzadziej – od kwoty podatku (tax-exempt organizations).
III sektor jest definiowany nie poprzez jedną cechę, ale przez ich zestaw. Najczęściej używana jest definicja stworzona na potrzeby międzynarodowego badania John Hopkins University (Baltimore, USA). Wymienia ona 5 najważniejszych cech III sektora.
Organizacje zaliczane do III sektora charakteryzują się:
- istnieniem struktury organizacyjnej oraz formalną rejestracją,
- strukturalną niezależnością od władz publicznych,
- niezarobkowym charakterem,
- suwerennością i samorządnością,
- dobrowolnością przynależności.
W polskich warunkach powyższe kryteria spełnia dość liczna grupa organizacji.
„WĄSKIE” I „SZEROKIE” DEFINIOWANIE III SEKTORA
Szeroka definicja III sektora obejmuje bardzo zróżnicowane organizacje grup obywatelskich.
Są to m.in.
- fundacje,
- stowarzyszenia i ich związki,
- federacje czy porozumienia stowarzyszeń i fundacji,
- partie polityczne,
- organizacje działające na mocy odrębnych przepisów, w tym m.in. koła łowieckie (Polski Związek Łowiecki), Polski Związek Działkowców, Liga Obrony Kraju, Polski Czerwony Krzyż, Związek Ochotniczej Straży Pożarnej, komitety rodzicielskie i rady rodziców, komitety społeczne (np. społeczne komitety budowy dróg, wodociągów),
- związki zawodowe,
- związki pracodawców,
- organizacje samorządów różnych grup zawodowych (izby gospodarcze branżowe, cechy i izby rzemieślnicze), z wyjątkiem tych, w których członkostwo jest obowiązkowe, jak Izby Lekarskie czy Rady Adwokackie,
- kółka rolnicze i koła gospodyń wiejskich,
- organizacje kościelne: instytucje społeczne kościołów i związków wyznaniowych, prowadzące działalność świecką, w tym: organizacje członkowskie (np. Akcja Katolicka, Bractwo Młodzieży Prawosławnej), instytucje społeczne kościołów (np. szkoły, placówki opiekuńcze, Caritas, redakcje, wydawnictwa),
- grupy, takie jak kluby osiedlowe czy grupy wsparcia, grupy samopomocowe.
Potocznie używana, wąska definicja III sektora obejmuje przede wszystkim fundacje i stowarzyszenia (jednakże bez Ochotniczych Straży Pożarnych, które w Polsce mają formę prawną stowarzyszeń).
Autor : Jakub Wygnański
Źródło: www.ngo.pl
Autor artykułu:
Opublikował: ngo@leszno.pl
